De Echte Hasseltse speculaas, ook wel bekend als "Hasseltse spek-lââs", is een bijzonder soort speculaas die zijn oorsprong vindt in de Belgische stad Hasselt. Het verschil met gewone speculaas zit onder andere in de dikte: de Hasseltse speculaas is namelijk dikker en minder krokant. Bovendien heeft deze speculaas een zachtere en minder gekruide smaak.

Het verhaal van de Hasseltse speculaas gaat terug tot de 14e eeuw, maar de oudste vermelding van deze speculaas dateert uit 1830. Tijdens de Tiendaagse Veldtocht werd deze speculaas gebakken vanwege de voedingswaarde voor de soldaten. Willem Li(e)ben, de bakker van de abdij van Herkenrode, leerde waarschijnlijk vanuit een Waals klooster de zogenaamde “speculation préparée à la maison” kennen en bakte deze voor de abdis van Herkenrode. Bij de bezetting door de Fransen in 1796 werd de abdij ontruimd en vestigde Willem zich met zijn zoon Christaen op de hoek van de Hoogstraat en de Aldestraat in Hasselt in het pand “De Gulden Poort”. Christiaen zou later het recept van de speculaas perfectioneren tot “Speculation de Hasselt”. De familie Deplée gaf de speculaas een commerciële uitstraling tot in het buitenland maar kon er geen patent op nemen als "Hasseltse speculaas" omdat de speculaas al bestond.

Een andere theorie over de oorsprong van de Hasseltse speculaas vermeldt de jeneverstokerijen: bij het stookproces bleven suikers over waarvan bruine suiker werd gemaakt, een basisingrediënt voor speculaas.

Oorspronkelijk werd de Hasseltse speculaas alleen rond de sinterklaasperiode gebakken, maar vanwege de toenemende populariteit na de Tweede Wereldoorlog is deze nu het hele jaar door verkrijgbaar. Je kunt de Hasseltse speculaas online bestellen bij verschillende bakkers, waaronder Cools uit Hasselt.

Volgens de traditie wordt de Hasseltse speculaas gegeten met goed gekoelde jenever, wat een heerlijke combinatie oplevert.